داستانهای پادآرمان شهری را بهتر بشناسید
داستانهای پادآرمان شهری را بهتر بشناسید
نویسنده: ارغوان عسکری
مقدمه
آرمانشهر و پادآرمان شهر کجاست ؟
ویژگیهای آرمان شهر چیست؟
اولین داستان های آرمانشهری چه نام دارند؟
ویژگیهای پادآرمان شهر چیست؟
انواع کنترل اجتماعی در داستان های پادآرمان شهری
اولین داستان پادآرمانشهری چه نام دارد؟
تولد پادآرمانشهر مدرن در سال 1921
ارتباط میان تمثیل و پادآرمانشهرها چگونه است؟
4 نکته برای نوشتن داستان های پادآرمان شهری
معرفی 10 اثر داستانی پرطرفدار و مشهور پادآرمان شهری در جهان
پادآرمان شهر در ادبیات داستانی ایران
معرفی 7 اثر پادآرمانشهری از نویسندگان ایرانی
5 فیلم و سریال برای سفر به پادآرمانشهر
خواندن داستانهای پادآرمان شهری چه تاثیری دارد؟
مقدمه
آیا تا به حال تصور کردهاید که اگر دنیا یا جامعهای که در آن زندگی میکنیم شکل دیگری داشت و قوانین متفاوت با ویژگیهای منفی بر آن حاکم بود یا با موجودات خطرناک، بیماری،فقر یا حتی یک فروپاشی مواجه میشد چه اتفاقی میافتاد؟
تصورش کمی دشوار به نظر میرسد.شاید ازخود بپرسید اصلا چرا باید به چنین دنیایی فکرکنیم؟
برای اینکه به جواب این سوال برسیم با ما همراه شوید تا به چنین جهانی سفر کنیم.
آرمانشهر و پادآرمانشهر کجاست ؟
ادبیات داستانی پاد آرمانشهری و آرمانشهری گونهای از ادبیات گمانه زن است که در آن ساختار اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار میگیرد.
آرمانشهر و پادآرمانشهر هردو سکونتگاههایی در داستانهای گمانه زن هستند که از لحاظ ویژگی باهم تفاوت دارند.
ویژگیهای آرمان شهر چیست؟
آرمانشهر اصطلاحیست در علوم اجتماعی و سیاسی که از ترجمه واژۀ یونانی اوتوپیا ابداع شده و به معنای بدون مکان است.در واقع آرمان شهر یک سکونتگاه در ادبیات داستانی است که ویژگیهایش این مفهوم را میرساند که چنین مکانی واقعاً نمیتواند وجود داشته باشد چرا که واقعیتهای طبیعت و زندگی انسان را منعکس نمیکند.در واقع آرمانشهر مکانی-است دور از ذهن،آرمانی،مانند بهشت و به دور از جنبههای منفی زندگی واقعی انسان.
اولین داستان های آرمانشهری چه نام دارند؟
این واژه را نخستین بار سِر تامس مور، متفکر انگلیسی درسال 1516 در کتابی با عنوان اوتوپیا،برای توصیف یک نظام سیاسی بی عیب و نقص به کار برد؛او دراین اثر جامعهای خیالی را توصیف کرد که در آن هیچ نابرابری وجود ندارد. امروزه به این جامعهی آرمانی و خیالی،آرمانشهر،مدینه فاضله یا یوتوپیا میگویند.
اما این مفهوم،مدتها پیش از مور هم وجود داشته است.برای نمونه میتوان به باغ عدن در کتب مقدس یهودیان و مسیحیان،مدینهی فاضله در آثار فارابی و رساله جمهوری افلاطون اشاره کرد.
از دیگر نمونههایی از مدینه فاضله میتوان آرمانشهر شانگری لا در رمان افق گم شده اثر جیمز هیلتون را نام برد که سرزمینی است که مردمانش در آرامش به سر میبرند و طول عمرشان طولانیست.
از آن پس در ادبیات داستانی از واژه شانگری لا به عنوان یک استعاره برای هر بهشت زمینی استفاده میشود؛مثلا به مکان های زیبا،آرام و دور افتاده بهشت گم شده یا شانگری لا میگویند.
حال که از ویژگیهای آرمانشهر گفتیم به دنیای متضادش،یعنی ویرانشهر یا پادآرمانشهر میپردازیم.
ویژگیهای پادآرمان شهر چیست؟
ویران شهر که با نام های دیگری چون پاد آرمان شهر،تباه شهری،مدینه فاسده،پسا رستاخیزی،دیستوپیا و…شناخته میشود،یک جامعه،سرزمین یا دنیایی خیالی در داستانهای علمی تخیلی و فانتزی است که ویژگیهای منفی بسیاری دارد و زندگی درآن برای هیچ انسانی قابل تحمل نیست.همانطور که گفتیم ویران شهر از لحاظ ویژگی مقابل آرمانشهر قرار دارد و تمرکز آن بر چیزی است که مغایر با اخلاق نویسنده است.
آرمانشهرها به شرح و توصیف جهانی میپردازند که زندگی در آن بهتر و راحتتر از زندگی در دنیایی است که ما در آن زندگی میکنیم در حالی که پاد آرمانشهرها دنیایی را توصیف میکنند که بدتر از این دنیاست.هر پاد آرمانشهر ممکن است شامل یک آرمانشهر کوچک هم باشد و بالعکس.
گاهی ممکن است این داستانها در ظاهر یک آرمان شهر را به تصویر بکشند؛جامعهای عاری از جنگ ، فقر و قحطی.اما در باطن این آرمانشهرها با بهر کشی از انسان ها و گرفتن آزادی فردی استوارند و ویژگیهای ویران شهر را دارند.عدهای به این آرمان-شهرها،آرمانشهر منفی نیز میگویند.
نویسنده در ادبیات پادآرمان شهری مکانی را ترسیم میکند که شرایط زندگی در آن تعریفی ندارد؛وجود ظلم،وحشت،محرومیت،بیماری،تخریب محیط زیست یا جنگ از ویژگیهای جهان این کتابها است.
از ویژگیهایی که داستانهای پادآرمانشهری را از سایر داستانها متمایز میکند میتوان به موارد زیر هم اشاره کرد:
• برجسته سازی تنش و ترس
• استفاده از نمادهای متنوع
• نمایش دنیایی تیره و تار،بدون قانون و نظم
• نمایش تناقضهای اجتماعی و فرهنگی و عواقب نابودی و تخریب
• محدودیت آزادی فردی وعادی ترین حقوق برای انسانها
• کنترل شدن جامعه توسط رایانه و رباتها
• ممنوعیت ابراز احساسات و آزادی بیان
• سرنگونی امپراطوریهای جهان در آینده
• نابودی جهان در پی جنگهای هستهای و بیماری و…
همین ویژگیها کافیست تا پی ببریم که در ویرانشهر با چیزی جز تباهی و سیاهی روبه رو نخواهیم بود.
درواقع زندگی در دنیای این کتابها یک زندگی انسانی و خوشایند نیست؛همه چیز سخت،تلخ و دردناک به نظر میرسد و انگار ذرهای امید و روشنایی برآن نمیتابد.
در این سبک از داستانها معمولاً دولتها و سازمانها از قدرت و کنترلی همه جانبه بر شهروندان خود برخوردار هستند و آزادی فردی محدود است؛همانند یکی از شاهکارهای ادبیات ویران شهری،کتاب 1984 به قلم جورج اوروِل.
در داستانهای پادآرمانشهری نویسندگان دنیایی را به تصویر میکشند که در آن مردم به طرق مختلف کنترل میشوند.این کنترل اجتماعی انواعی دارد که به چند مورد از آن اشاره میکنیم.
انواع کنترل اجتماعی در داستان های پادآرمان شهری
• کنترل شرکتی: در چنین ویران شهری یک یا چند شرکت بزرگ جامعه را کنترل میکنند
• کنترل بروکراتیک :این شکل از کنترل توسط یک بروکراسی بیفکر انجام می-شود.
• کنترل تکنولوژی: در این شیوه از طریق رایانه،رباتها و ابزارهای علمی مردم را کنترل میکنند.
• کنترل فلسفی مذهبی:این ویرانشهرها اغلب توسط یک دیکتاتوری یا تئوکراتیک اداره میشوند.
اولین داستان پادآرمان شهری چه نام دارد؟
ادبیات پادآرمانشهری از سالها پیش متولد شده وبا توجه به اطلاعاتی که در دسترس داریم حداقل از اوایل قرن 19 وجود داشته است.دراین بخش از مقاله لیستی از اولین داستانهای پادآرمانشهری را براساس سال انتشارشان برای شما جمع آوری کردهایم:
• آخرین مرد (1826) اثر مری شلی
• تراژدی انسان (1862) اثر ایمره ماداخ
• پاریس در قرن بیستم (1863) اثر ژول ورن
• تاریخ یک شهر (1870) نوشته میخائیل سالتیکوف شچدرین
• (1872) Erewhon اثر ساموئل باتلر
• پانصد میلیون ثروت بانو بیگم (1879) اثر ژول ورن
• دوره ثابت (1882) اثر آنتونی ترولوپ
• خانه درونی (1888) اثر والتر بسانت
• ماشین زمان (1895) اثر اچ جی ولز
• هنگامی که خواب بیدار می شود (1899) اثر اچ جی ولز
تولد پادآرمان شهر مدرن در سال 1921
همانطور که گفتیم ادبیات پادآرمانشهری از سالها پیش بستری برای تفسیر اجتماعی و سیاسی بوده و همچنان هم هست.این ژانر در سال 1921 زمانی که یوگنی زامیاتین رمان ما را نوشت،دوباره تعریف شد.
رمان ما یک کمدی سیاهست که آینده شوروی را پیش بینی کرده است.این کتاب به دلیل سبک انتقادی که داشت تا سال 1988 در شوروی منتشر نشد.
در رمان ما،یوگنی زامیاتین دنیایی درزمان آینده را ترسیم میکند که در واقع تصویری از آینده حکومت شوروی است.
این رمان تا حد زیادی به عنوان تولد دیستوپیای مدرن در نظر گرفته میشود و بر نویسندگان و آثار بسیاری چون 1984 از جورج اورول،دنیای قشنگ نو از آلدوس هاکسلی،سرود اثر آین رند و…تاثیر گذاشته است.کمی بعد به معرفی این اثر خواهیم پرداخت.
ارتباط میان تمثیل وپادآرمانشهرها چگونه است؟
تمثیل در لغت به معنای مَثَل آوردن و تشبیه چیزی به چیز دیگر است.ادبیات تمثیلی یک روایت است که معنای دیگری به خود میگیرد.در واقع توصیف یک چیزی است زیر پوشش دیگری که برای رساندن مقصود خود از نمادهای گوناگون بهره میجوید.
بیشک همه تمثیلها یک داستان پاد آرمانشهری نیستند ولی پادآرمانشهرها تقریباً همیشه تمثیل هستند.همانند داستان قلعه حیوانات اثر جورج اورول،که به سبک ادبیات تمثیلی پادآرمانشهری نوشته شدهاست و نمادهای بسیاری دارد.برخی از این نمادها در این کتاب عبارتند از:
• میجِر پیر: خوک پیری به نام میجِر پیر که نماد نظریهپردازان جنبش کمونیستی است.این خوک پیر در این داستان برای حیوانات مزرعه سخنرانی میکند و آنها را علیه انسانها متحد میسازد. پس از مرگش، جمجمه او برای احترام در معرض دید عموم حیوانات قرار داده میشود که نمادی از بدن مومیایی شده لنین است که در آرامگاه لنین قرار داده شد.
• اِسنوبال: نماد رهبران انقلابی که قربانی انقلاب میشوند؛مثل لئون تروتسکی
• ناپلئون:نماد رهبران فاسد و مستبد انقلابهای کمونیستی است؛مثل استالین
• باکسِر: اسبی به نام باکسِر مظهر طبقهٔ کارگر است که در برابر تمام مشکلات می-گوید:«من بیشتر کار خواهم کرد». وقتی که باکسر توان کار کردن خود را از دست میدهد،خوکها به جای عمل به وعدههای قبلی در خصوص دوران بازنشستگی، «باکسر» را به یک خریدار اسبهای پیر میفروشند که کارش فروش گوشت اسب بهعنوان خوراک سگ است.
• جونز: او مالک مزرعه تا پیش از انقلاب حیوانات بود؛نماد نیکلای دوم واپسین امپراتور روسیه
• گوسفندان: نماد انبوه جمعیت دنبالهرو که بدون هیچ اندیشهای شعارهای رهبران را تکرار میکنند؛نماد مردم شوروی که دنباله رو رهبران حزب بودند.
شخصیتهای اصلی این سبک داستانها معمولا با بیعدالتیهای حاکم بر جامعه مبارزه می-کنند یا خود دچار تحول و دگرگونی میشوند.
نویسندگان،درداستانهای ویرانشهری ممکن است آینده بشر را به تصویر بکشند یا با انعکاسی از جامعه و شرایط فعلی آن،هشداری برای آینده داشته باشند.
4 نکته برای نوشتن داستانهای پادآرمان شهری
نکته اول
برای نوشتن چنین داستانهایی موضوع و پیام داستان بسیار اهمیت دارد.برای یافتن موضوع میتوانید از معضلات جامعه خود شروع کنید و از خود بپرسید چه چیزی در دنیای واقعی دغدغه شماست؟ فناوری،محیط زیست،فقر،فرهنگ،قوانین ناعادلانه،جنسیت،نژاد پرستی و سانسور و…
بر دغدغههایتان تمرکز کنید و از خود بپرسید چگونه میتوان به بررسی این مشکل در قالب یک داستان پادآرمانشهری پرداخت؟عواقب این مشکلات چیست و اگر به آنها بیتوجه باشیم در آینده چه چیزی در انتظارمان خواهد بود؟ تصور کنید چه اتفاقی ممکن است رخ دهد و چه تاثیری بر آینده ما خواهد داشت؟
ذهنتان را به چالش بکشید.سوالاتتان را با 《چه میشد》طرح کنید:
• چه میشد اگر دیوارهای خانهها شیشهای بود و هیچکس حق کشیدن پرده را نداشت؟
• چه میشد اگر داشتن اموال برای زنان ممنوع بود؟
• چه میشد اگر همیشه در خانهمان دوربینی نصب بود و تحت نظارت بودیم؟
به این ایدهها سالها پیش در داستانهای مختلفی پرداخته شده است؛بیشک ذهن خلاق شما با توجه به عصر امروز،سوالات و دغدغههای جدید تری خواهد داشت.کافیست خود را به چالش بکشید.
نکته دوم
طوری به توصیف دنیای داستانتان بپردازید که داستان برای خواننده باور پذیر جلوه کند.یک داستان پادآرمانشهری زمانی قوی و ماندگار است که خواننده با دنیای کتاب،با وجود تمام تفاوتهایش با جهان واقعی،احساس نزدیکی کند و بگوید:《چقدر شبیه زندگی ماست》
هرچه جهان آن به دنیای واقعی نزدیک تر باشد برای خواننده باور پذیرتر خواهد بود.این بدان معنا نیست که نمیتوان در چنین داستانهایی از موجودات یا عناصر علمی تخیلی بهره برد.
نکته سوم
پادآرمانشهرها آیندهای تاریک و نامطمئن دارند؛در داستان نشان دهید که چگونه به این نقطه رسیدند؟نقطه عطف تاریخ جهان داستانتان کجاست؟چه شد که ساکنان این جهان از مبارزه دست کشیدند و انفعال را انتخاب کردند؟ چه قوانینی سبب به وجود آمدن این پادآرمان شهر شده؟ تعیین کنید قدرت در دست کیست و چگونه به قدرت رسیده؟چه کسی در این حکومت سود برد و چه کسی آسیب دید؟
نکته چهارم
کتاب بخوانید؛خواندن داستانها پادآرمانشهری میتواند درک درستی از چنین جهانهایی در ذهنتان ایجاد کند.در نهایت باعث میشود ویران شهر خودتان را خلق کنید و به دغدغهای که سالهاست در ذهن دارید بپردازید.
میتوانید با خواندن این کتابها مطالعه داستانهای پادآرمانشهری را آغاز کنید:
معرفی 10 اثر داستانی پرطرفدار و مشهور پادآرمان شهری در جهان:
- Erewhon اثر ساموئل باتلر
- پاشنه آهنین اثر جک لندن
- ما اثر یوگنی زامیاتین
- مزرعه حیوانات اثرجورج اوروِل
- میرا اثر کریستوفر فرانک
- فارنهایت 451 اثر ری بردبری
- دنیای قشنگ نو اثر آلدوس هاکسلی
- 1984 اثر جورج اوروِل
- سرگذشت ندیمه اثر مارگارت اتوود
- وصیتها (شواهد) اثر مارگارت اتوود
1. Erewhon اثر ساموئل باتلر
رمان Erewhon اثر ساموئل باتلر یک نویسنده انگلیسی است.این کتاب به عنوان یکی از اولین رمانهای پادآرمان شهری شناخته میشود و برای اولین بار به صورت ناشناس در سال ۱۸۷۲ منتشر شد.
ماجرای این کتاب در کشوری تخیلی به نام Erewhon رخ میدهد که توسط قهرمان داستان کشف میشود.
هیگز قهرمان و راوی این داستان است که خواننده را از ماهیت و ویژگیهای این جامعه آگاه میکند.
این رمان یکی از اولین رمانهایی است که به ایده هوش مصنوعی پرداخته است.چند فصل اول که به کشف این کشور خیالی میپردازد در واقع بر اساس تجربیات نویسنده این کتاب از زندگی در کشور نیوزیلند،نوشته شده است.
بخش اعظم این کتاب شامل توصیف و شرح این کشور خیالی است که در نگاه اول یک آرمانشهر به نظر میرسد اما کمی بعد مشخص میشود که اینطور نیست.
این کتاب گاهی با سفرهای گالیور رمان کلاسیک جاناتان سوئیفت مقایسه میشود.
تصویر مدینه فاضله در این رمان شباهت بسیاری به امپراتوری بریتانیای آن زمان دارد.
این کتاب یک داستان طنز در مورد جامعه ویکتوریا است که ویژگیهای آن را به شکل طنز نشان میدهد.
2. پاشنه آهنین اثر جک لندن
پاشنه آهنین اثر جک لندن یکی از رمانهای پاد آرمان شهری است که در سال ۱۹۰۸ در کشور آمریکا منتشر شد و در ایران با ترجمه محمد صبحدم به چاپ رسیده است.
این کتاب در مورد مردی روشن فکر از قشر کارگر،به نام ارنست اورهارد است که با همسرش علیه نظام سرمایهداری و نابرابری اجتماعی شورش میکنند.
نویسنده در این کتاب جامعه خیالی آمریکا را در زمان آینده ترسیم میکند که در آن گروههای سلطهگر مالی به کنترل تمام امور جامعه و جهان میپردازند و دست به جنایت و کشتار زده-اند.
نویسندگانی چون جورج اورول و سینکلر لوئیس از این کتاب برای نوشتن آثار خود الهام گرفتهاند.
3. ما اثر یوگنی زامیاتین
ما اثر یوگنی زامیاتین،نویسنده ومنتقد ادبی روس است که در سال 1921 آن را خلق کرد. در ایران نیز با ترجمههای بسیاری از جمله ترجمه بهروز مشیری،انوشیروان دولتشاهی و بابک شهاب به چاپ رسیده است.
قصهی ما در ویرانشهری در زمان آینده روایت میشود.در این ویران شهر همه چیز از شیشه ساخته شده تا پلیس که محافظ نامیده میشود بتواند بر مردم نظارت کند.انسانها نامی ندارند بلکه با یک شماره که نشان دهنده هویتشان است شناخته میشوند.خبری از آزادیها فردی نیست و همه چیز تحت کنترل حکومت است.
دولت را شخصی به نام ولی نعمت رهبری میکند.یک اصل مهم برای این حاکمیت وجود دارد و آن این است که خوشبختی و آزادی موازی با یکدیگرند و هرگز کنارهم قرار نمی-گیرند پس باید برای رسیدن به خوشبختی،آزادی را قربانی کرد.این دولت معتقد است که در واقع در باغ عدن انسان خوشبخت بود اما از روی حماقت،آزادی را انتخاب کرد و خوشبختی را از دست داد.عاشق شدن هم در دنیای این کتاب،مثل حقوق دیگر،از انسانها سلب و جرم انگاری شده است.
قصه ما روایتی از زندگیD503،یک مهندس فضاپیماست که مانند همه در جایی زندگی میکند که با دیوارهای شیشهای احاطه شده و کشیدن پرده مقابل این شیشهها ممنوع است.این مهندس فضا در جامعهای که عشق جرم است،عاشق شخصی شده که او را به شورش علیه این حکومت دعوت میکند.
با توجه به نقدی که یوگنی زامیاتین با نوشتن این رمان به حکومت شوروی داشت،از کانون نویسندگان شوروی و حزب طرد و سپس تبعید شد؛ما نخستین کتابی بود که توسط شورای سانسور شوروی،ممنوع اعلام شد.
در نهایت یوگنی زامیاتین ناچار شد کتابش را در سال 1924 در آمریکا منتشر کند.
این رمان تا حد زیادی به عنوان تولد دیستوپیای مدرن در نظر گرفته میشود و بر نویسندگان و آثار بسیاری چون 1984 از جورج اورول،دنیای قشنگ نو از آلدوس هاکسلی،سرود اثر آین رند و…به طور مستقیم تاثیر گذاشته است.
4. مزرعه حیوانات اثر جورج اورول
مزرعه حیوانات یکی از معروفترین و پرفروشترین کتابهای جورج اورول است که در ایران با نام قلعه حیوانات نیز شناخته میشود.
این داستانِ پادآرمانشهری در طول جنگ جهانی دوم،به سبک ادبیات تمثیلی نوشته شده و در سال ۱۹۴۵ در انگلستان به چاپ رسیدهاست.در ایران نیز نخستین بار با ترجمه امیرامیرشاهی منتشر شد.
جورج اوروِل به سبب آشنایی با سیاستهای دولت سوسیالیستی شوروی و خشم ناشی از پاکسازیهای خشونت آمیز دوران استالین که با نام پاکسازی بزرگ شناخته شدهاست،با نگارش این رمان به انتقاد استبداد طبقه حاکم شوروی پرداخت.
ماجرای کتاب از شبی در یک مزرعه آغاز میشود؛در آن شب خوکی برای حیوانات مزرعه از ظلم و ستمی که انسان سالها بر آنان روا داشته میگوید و آنها را به شورش علیه انسان ترغیب و تشویق میکند.
گروهی از حیوانات در اقدامی آرمانگرایانه و انقلابی با هدف برابری و رفاه، اداره مزرعه را در دست میگیرند و صاحب مزرعه را بیرون میکنند.
رهبری حیوانات برعهده خوکهاست؛اما پس از مدتی این گروه هم به ظلم و ستم علیه حیوانات دست میزند و هر مخالفتی را سرکوب میکند.
پس از پیروزی حیوانات،یک قانون اساسی روی دیوار مزرعه نوشته میشود که شامل هفت ماده زیر است:
1. همه آنها که روی دوپا راه میروند دشمن هستند.
2. همه آنها که چهارپا یا بالدار هستند،دوستند.
3. هیچ حیوانی حق پوشیدن لباس را ندارد.
4. هیچ حیوانی حق خوابیدن روی تخت را ندارد.
5. هیچ حیوانی حق نوشیدن الکل را ندارد.
6. هیچ حیوانی حق کشتن حیوان دیگری را ندارد.
7. همه حیوانات با هم برابرند
در طول داستان تمام این هفت ماده به مرور دچار تحریف میشوند؛در آخر همگی پاک شده و فقط ماده هفتم باقی میماند که آن هم به شکل زیر تغییر میکند:
«همه حیوانات باهم برابرند،اما بعضی برابرترند»
5. میرا اثر کریستوفر فرانک
میرا در سال 1967 به قلم کریستوفر فرانک منتشر شد و بعدها در ایران با ترجمه لیلی گلستان به چاپ رسید.
رژیمی که در داستان میرا بر مردم حکومت میکند توتالیتر(تمامیت خواه) است. توتالیتاریسم به رژیم هایی میگویند که با ایجاد ترس و وحشت و سرکوب،در تمامی امور مثل امور اجتماعی،فرهنگی و حتی حریم شخصی افراد و…دخالت میکنند و کنترل شهروندان را در دست میگیرند.
کریستوفر فرانک در کتاب میرا،پاد آرمانشهری را ترسیم کرده که در آن هیچ آزادی فردی به چشم نمیخورد،همهی انسانها باید لبخند بر لب داشته باشند و برای یکدیگر داستانهای خنده دار تعریف کنند.
اگر کسی در دنیای این کتاب لبخند نزند و غمگین باشد یا داستانهای ناراحت کننده برای دیگران تعریف کند،دستگیرمیشود و از طریق جراحی نقابی بر چهرهاش میزنند.
در این داستان هیچ زوجی وجود ندارد و همه به صورت گروهی زندگی میکنند.دیوار خانهها شیشهای و تمام شهر با چراغ روشن است تا حکومت بتواند برزندگی تمام مردم نظارت کامل داشته باشد؛در واقع چیزی به عنوان آزادی و حریم شخصی در دنیای این کتاب نمیبینیم.
شخصیت اصلی و بینام داستان که قصه را روایت میکند،در یکی از همین خانههای شیشهای به همراه چند نفر زندگی را میگذراند.برای افراد این خانه عنوان پدر و مادر به کار برده نمیشود. چرا که چیزی به عنوان ازدواج و عشق وجود ندارد و هرگونه عشق ورزیدن تخلف محسوب میگردد.
اما این راوی بدون نام کمی متفاوت است.او دست به تخلف میزند و برخلاف قوانین عمل میکند.گاهی مینویسد،فکر میکند و به دختری که میرا نام دارد،عشق میورزد.
در چنین سرزمینی که افراد از هیچ اختیار و حریم شخصی برخوردار نیستند چه چیزی در انتظار این راوی بینامِ متخلف خواهد بود؟
6. فارنهایت 451 اثر ری بردبری
کتاب فارنهایت ۴۵۱ در سال ۱۹۵۳ توسط ری بردبری نوشته شده و در ایران با ترجمههای مختلفی به چاپ رسیده است.
فارنهایت ۴۵۱ ،دمایی است که کاغذ در آن میسوزد و این دقیقا اشاره به موضوع کتاب دارد.بله دقیقا همان چیزی که در ذهنتان نقش بسته است؛کتاب سوزان.
جهانی را تصور کنید که در آن یک آتشنشان،به جای خاموش کردن آتش و نجات جان انسانها،آتش افروزی میکند.عجیب است!نه؟اما چرا؟
در فارنهایت 451 با ویران شهری روبهایم که درآن حکومت برای حفظ منافعش دست به سانسور و دروغ زده و خواندن کتاب ممنوع را کرده است.
قسمت تلخ ماجرا آنجاست که شهروندان از این وضعیت رضایت دارند چرا که حکومت به کمک قرصهای شادی بخش و صفحات نمایشی که در همه خانهها وجود دارد سبب شده مردم غرق در شادیهای پوچ شده،نه تنها دغدغهای نداشته باشند بلکه خودشان هم از کتاب و آگاهی گریزان شوند و نفهمند در واقعیت چه بر دنیا میگذرد.
در چنین جامعهای آتشنشانها به جای خاموش کردن آتش،کتابها را میسوزانند،کنترل مردم توسط حکومت به حدی رسیده که حتی به یاد ندارند کار اصلی آتشنشان ها در گذشته چگونه بوده و این شغل دیگر معنای اصلیاش را از دست داده است.
شخصیت اصلی این داستان که مونتاگ نام دارد،آتشنشانی است که از کار خود،یعنی سوزاندن کتابها بینهایت لذت میبرد.
مونتاگ در جهل خود غوطه ور است که با دختری متفاوت،آشنا میشود؛دختری که با حرفهای عجیبش مونتاگ را با واقعیت زندگی روبه رو میکند و معادلاتش را برهم میزند.
7. 1984 اثر جورج اورول:
1984 کتاب دیگری از نویسنده مزرعه حیوانات،جورج اورول است که نشرهای مختلفی از جمله انتشارات نیلوفر،نشر چشمه و…آن را به فارسی برگرداندهاند.
همه چیز در دنیای این کتاب تحت نظارت است و هیچ آسودگی و آرامشی برای شخصیتها وجود ندارد.
در این جامعه آزادی و حریم خصوصی معنایی ندارد.تجاوز به حقوق افراد به حدی رسیده که در تمامی خانهها دستگاهی به نام تله اسکرین قرار دارد که شبیه به یک تلویزیون است اما با این تفاوت که به وسیله آن بر همه شهروندان نظارت میکنند و کوچکترین اشتباه و تغییری سبب پیگیری حکومت میشود.شاید بپرسید چرا شهروندان تله اسکرین را خاموش نمیکنند؟ تله اسکرین هرگز خاموش نمیشود و این قابلیت را ندارد.فقط میتوان صدایش را کم کرد.
ناگفته نماند که اعضای داخلی حزب اختیار این را دارند که تله اسکرینشان را فقط تا نیم ساعت خاموش کنند اما بقیه انسانها از چنین حقی برخوردار نیستند.
رهبر حزب،دیکتاتوری به نام ناظر کبیر نام است.جامعه خلق شده در این کتاب،به سه طبقه تقسیم میشود:طبقه کارگر،اعضای عادی حزب،اعضای رده بالای حزب
این حزب سه شعار اصلی دارد که مدام در طول داستان تکرار میشوند و عبارتند از:
• جنگ صلح است.
• آزادی بردگی است.
• نادانی توانایی است.
شخصیت اصلی کتاب ۱۹۸۴ وینستون اسمیت نام دارد.او که از اعضای عادی حزب به شمار میآید،روزی دفترچهای میخرد و در خانهاش،در قسمتی که تله اسکرین بر آن دیدی ندارد،مینشیند و دست به قلم میشود.
وینستون با نهایت ترس افکارش را مینویسد و زمانی به خودش میآید که بارها در دفترچه قدیمیاش نوشته است:مرگ بر ناظر کبیر
نام چهار وزرات خانه مدام در طی داستان ۱۹۸۴ تکرار میشود.وزارتخانههایی که نامهایشان دقیقا برخالف هدف و نوع فعالیتشان است.این وزارت خانهها عبارتند از:
• وزارت حقیقت که کارش تغییر و بازنویسی تاریخ است و تله اسکرین را اداره میکند.
• وزارت صلح هدفش جنگ و ایجاد رعب و وحشت است.
• وزارت عشق هم کارش شکنجه و شستوی مغزی است.
• وزارت فراوانی هم کاری جز ایجاد قحطی و کمبود و فقر ندارد.چرا که همانند متن کتاب،یک جامعه ی طبقاتی فقط براساس وجود فقر و نادانی قابل دوام است.
در دنیای این کتاب چیزی جز ظلم و ستم نمیبینیم.عشق نیز از ممنوعیتهای داستان به شمار میآید.
در جایی که حتی فکر کردن و عاشق شدن جرم بزرگی است،وینستون اسمیت،شخصیت اصلی کتاب فکر میکند،عاشق میشود و به مخالفت با حزب میایستد.
8. دنیای قشنگ نو اثرآلدوس هاکسلی
کتاب دنیای قشنگ نو یا دنیای شگفت انگیز نو اثر آلدوس هاکسلی،یک رمان علمی تخیلی پادآرمانشهری است که در ایران با ترجمه سعید حمیدیان از انتشارات نیلوفر منتشر شده است؛به نظر میآید هاکسلی این کتاب را با بدبینی نسبت به پیشرفت علم در قرن بیستم نوشته است.
اتفاقات دنیای قشنگ نو درزمان آینده یعنی سال2540رخ میدهد؛زمانی که علم به پیشرفت چشم گیری در زمینه مهندسی ژنتیک دست یافته و دیگر زندگی شکل و شمایل کنونی را ندارد.
اثری از فقر و بدبختی نیست،خانواده معنایی ندارد،روند آفرینش انسانها در آزمایشگاهها با ویژگیهای از پیش تعیین شده،طی میشود و حکومت از این طریق سبب به وجود آمدن آرمانشهری شده که تنها چیزی که درآن اهمیت دارد دوری از رنج و رسیدن به شادی و سعادت است؛حتی شده از طریق مصرف مخدری به نام سوما.
انسانها در دنیای این کتاب به چهار نوع تقسیم میشوند:آلفاها،بتاها،گاماها واپسیلونها
تنها برنارد مارکس است که با دیگران تفاوتهایی دارد و فکر و خیال رهایی از این جامعه را در سرمیپروراند؛او تصور میکند که با رفتن به جامعه دیگری که هنوز رنگی از زندگی به شیوه گذشته را دارد میتواند نجات بیابد.
به نظر میرسد که دردنیای قشنگ نو با جهانی روبه روایم که بیشتر به سمت ویرانشهر تمایل دارد تا آرمانشهر.
این کتاب در سال 1932 نوشته شده وبه دلیل هوش و خلاقیت هاکسلی در نگارشش،از آن به عنوان یک داستان آیندهنگر و پیشبینی کننده یاد میکنند؛هرچند از لحاظ علمی خالی از اشتباه نیست.
بعدها هاکسلی در مقالهای به نام Brave New World Revisited به تحلیل دنیای قشنگ نو،اطلاعات علمی و پیشبینیهایی که درست در آمدهاست پرداخت.
9. سرگذشت ندیمه اثر مارگارت اتوود
کتاب سرگذشت ندیمه که یک رمان پادآرمانشهریاست به قلم مارگارت اتوود در سال ۱۹۸۵ خلق شده و در ایران با ترجمه سهیل سمی از نشر ققنوس در دسترس است.
بنابر گفته منابع متعدد مارگارت اتوود برای نگارش این داستان از سه کتاب ۱۹۸۴ ،فارنهایت ۴۵۱ و دنیای قشنگ نو که پیش از این معرفیشان کردیم الهام گرفته است.
داستان سرگذشت ندیمه در سرزمینی به نام جلید یا گیلیاد روایت میشود.گیلیاد در واقع همان ایالت متحده آمریکاست که پس از ترور رئیس جمهور آمریکا،به گلوله بستن مجلس،لغو قانون اساسی،بستن روزنامهها و اعدام مخالفان و… بنا میشود.
رژیم گیلیاد،مرد سالار،نژادپرست و سرکوبگر است. شعار دائمی گیلیاد این است که این رژیم با روی کار آمدنش امینت و آزادی را در اختیار مردم قرار دادهاست؛این در حالی است که در این کشورکتاب خواندن،تنها بیرون رفتن،حق سواد،آرایش کردن،کار کردن و داشتن اموال برای زنان و… ممنوع است.
در گیلیاد افراد به گروههای زیر تقسیم میشوند:
• فرمانده
• همسر فرمانده
• ندیمهها
• عمهها
• مارتا
• دختران
همسران فرماندهها که لباسهای آبی به تن دارند،توانایی به دنیا آوردن فرزند را ندارند.برای همین ندیمهها مسئول به دنیا آوردن فرزند فرمانده هستند.
عمهها ندیمهها را تعلیم میدهند.هرچند در جلد دوم این کتاب که در ادامه از آن بیشتر خواهیم گفت پی به نقش پررنگتر عمهها در رژیم گیلیاد و اختیار عمل بیشتری که نسبت به دیگر زنان دارند،میبریم.
شخصیت اصلی سرگذشت ندیمه،آفرد نام دارد که یک ندیمه است.
آفرد دنیای قبل از وجود گیلیاد را دیده و طعم آزادی واقعی را چشیده است.
قبل از بنا شدن گیلیاد،افرد با مردی که از همسرش جدا شده بود،ازدواج کرده و از او دختری داشت. بعد از ترور رئیس جمهور آمریکا و لغو قانون اساسی،تمام قوانین قبل از بین میروند.طلاق از قوانین حذف میشود.درواقع طلاق شوهر آفرد و همسرش ازبین میرود و او باید به زندگی با همسر سابقش برگردد.
آفرد تلاش میکند با همسر و دخترش فرار کند اما نمیتواند و در آخر او تبدیل به یک ندیمه میشود.ندیمهای با لباس سرخ به رنگ خون؛این لباسی است که تمامی ندیمهها باید آن را بپوشند.
سرگذشت ندیمه شرح حال افرد در خانه فرمانده و همسرش،سرینا جوی است.از افکار آفرد پی به مخالفتش با رژیم گیلیاد میبریم.او از گذشته و فرزندی که از آن بیخبر است برای خواننده کتاب میگوید.
مارگارت اتوود در ترسیم کشور گیلیاد بسیار خلاقانه و موشکافانه عمل کردهاست.همه چیز به چشم خواننده واقعی به نظر میرسد.
او با نوشتن این کتاب برنده جایزه آرتور سی کلارک شد؛همچنین یک مجموعه تلویوزیونی با همین نام براساس این کتاب ساخته شده است.
10. وصیتها (شواهد) اثر مارگارت اتوود
مارگارت اتوود ۳۵ سال پس از نگارش سرگذشت ندیمه،کتاب دیگری با عنوان وصیتها(شواهد)نوشت.این کتاب در ادامه سرگذشت نوشته شده و داستانش مربوط به ۱۵ سال پس وقایع جلد اول است.در ایران نیز با دو نام وصیتها و شواهد شناخته میشود.
شخصیتهای اصلی وصیتها،سه زن هستند.یکی از آنها عمه لیدیاست که در سرگذشت ندیمه وظیفه تعلیم ندیمهها را برعهده داشت.دیگری دختر یک فرمانده است،که اگنس نام دارد و سومین،دختری است که برخلاف دو نفر دیگر،در گیلیاد زندگی نمیکند؛بلکه در کانادا،در جایی که زمین تا آسمان با گیلیاد فرق دارد روزهایش را میگذراند.
سرنوشت،این سه نفر را به طریقی به هم متصل میکند و در نهایت سبب تحولی عظیم در گیلیاد میشود.
پادآرمان شهر در ادبیات داستانی ایران:
جدا از افسانه های ایرانی،داستانهای علمی تخیلی و فانتزی درایران نوظهور اند و تاریخ تولدشان را میتوان مربوط به عصر قاجار دانست؛زمانی که مردم تازه با خواندن ترجمهی آثار غربی قدم به دنیای فانتزی و تخیلی گذاشته بودند.
در دوران پیش از انقلاب،ادبیات تمثیلی و استعاری در این دسته قرار میگرفت.
رفته رفته مترجمان ایرانی پس از جنگ به ترجمه آثار علمی تخیلی سرعت بخشیدند و نویسندگان ایرانی نیز،برای مخاطب کودک،نوجوان و بزرگسال آثار درخشانی را خلق کردند.
در ادامه برای علاقمندان به این سبک،چند داستان ویران شهری از نویسندگان خوب ایرانی معرفی میکنیم.
معرفی 7 اثر پادآرمان شهری از نویسندگان ایرانی
- باتلاق فروپاشی اثر حسین علوی
باتلاق فروپاشی که به قلم آقای حسین علوی از نشر موج به چاپ رسیدهاست به توصیف ویرانشهری میپردازد که چهل سال از فروپاشیاش گذشته و همه چیز از جمله تکنولوژی،تمدن و دستاوردهای انسان نابود شده است.
در این ویرانشهر فقط تعداد اندکی از انسانها باقی ماندهاند که توسط بیگانگان فضایی و همچنین موجودات اهریمنی و ترسناکی که به دلیل استفاده از سلاحهای هستهای و شیمیایی به وجود آمدهاند،تهدید میشوند.این انسانها برای حفاظت از جانشان در غارها و مخفیگاهها پنهان شده و برای نجات جان خود تلاش میکند.اما اوضاع به همین شکل باقی نمیماند.
رازهای بسیاری در دل این سرزمین مدفون شده که پس از سالها آشکار میشوند.
- کاج زدگی به قلم ضحی کاظمی
خانم ضحی کاظمی یکی از نویسندگان خلاق ایرانیست که آثار درخشان بسیاری را در زمینه داستانهای علمی تخیلی و فانتزی،هم برای بزرگسالان و هم برای نوجوانان خلق کردهاند.
کاج زدگی یکی از داستانهای این نویسنده است که از نشر چشمه منتشر شده و در فضایی آخرالزمانی روایت میشود؛در دنیایی مملو از بیماری و آدمهایی که زیر سلطه نیرویی ناشناخته و مرموز قرار دارند.
قصه از این قرار است که با روی کار آمدن حکومتی به نام حکومت دما،شرایط سخت حکومت قبلی از بین رفته ولی اکنون مردم درگیر یک بیماری و ویروس خاص شدهاند.
مثل بیشتر داستانهای پسارستاخیزی عدهای تصمیم میگیرند تحولی ایجاد کنند،جان انسانها را نجات دهند و این آغاز داستان کاج زدگی است.
- فیدو(ژنتیک جوانمردان خلاف مازوخیسم) به قلم امید داداشی
فیدو(ژنتیک جوانمردان خلاف مازوخیسم) یک داستان ویران شهریست که به قلم امید داداشی از نشر یمام به چاپ رسیده و روایتگر دنیایی است که در آستانه نیستی و نابودی قرار دارد.
نزدیک به ۲۰۰ سال از یک انفجار اتمی بزرگ گذشته و در اثر تشعشعات آن جانداران بسیاری گرفتار مرگ شدهاند؛چند حیوان،جهش یافتهاند و با ویژگیهای برتری نسبت به سایر جانداران،بر انسانها حکومت و فرمانروایی میکنند.
حال انسانها تحت سلطه حیواناتند و هیچکس به یاد ندارد که آزادی و رهایی چه طعمی داشته است.
- مه آلود اثر الیستا آقایی
مجموعه داستان مهآلود به قلم الیستا آقایی از نشر باژ منتشر شده و روایتگر دیستوپیایی در زمان گذشته است.
داستان از این قرار است که چهار نفر با یک ماشین زمان به گذشته سفر میکنند،در آن جا سرزمینی به نام هونا را میسازند و بر آن خدایی میکنند.همه مردم آنها را میپرستند به جز دختری سرکش و شجاع،به نام حوا که حرف این چهارنفر را نمیپذیرد.
- جوینده اثر امین فرد
جوینده به قلم امین فرد از انتشارات خدمات فرهنگی کرمان به چاپ رسیده و کتابی است که آینده کره زمین را ترسیم میکند؛زمانی که انسانها تحت آزمایشات بسیاری،تبدیل به موجوداتی جهش یافته شدهاند و از روی خشم و کینه به انتقام جویی علیه دیگر انسانها برخاستهاند.
- پیراهنی بر آب به قلم لیلا باقری
این کتاب که از نشر هیلا منتشر شده است،در روزگاری روایت میشود که یافتن آب به رویایی محال تبدیل شده و خشکی سراسر زمین را فرا گرفته است.
پیراهنی بر آب در فضایی ایرانی روایت میشود و به خوبی به آداب و رسوم و باورهای ایرانی اشاره دارد.
- پاکسازی تز قاتل به قلم ضحی کاظمی
پاکسازی تز قاتل به قلم ضحی کاظمی از نشر چترنگ منتشر شده و روزگاری را به تصویر میکشد که خشونت را به کلی از جامعه زدودهاند.
مردم برای پاکسازی اندوهشان به روانبانی مراجعه و تز یا تراشه زندگی را مصرف میکنند.
در این جامعه که هیچ پلیدی و جنایتی وجود ندارد،یکباره جسدی آغشته به خون در انظار عمومی کشف میشود که در نهایت حقایق پشت پرده این جامعهی در ظاهر عاری از خشونت را برملا میکند.
5 فیلم و سریال برای سفر به پادآرمان شهر
دیستوپیا،ویران شهر یا پادآرمان شهر با وجود هراس آور و خوفناک بودنش،سالهاست که علاوه بر کتاب به دنیای فیلم و سریال راه یافته و طرفدارانِ زیادی دارد.
فیلمهای بسیاری نیز در این سبک از اقتباس با کتابهایی که پیش از این به شما معرفی کردیم ساخته شده؛مثل فارنهایت 451،سرگذشت ندیمه،1984و…
در ادامه به معرفی 5 فیلم و سریال پادآرمانشهری میپردازیم:
- V for Vendetta (الف مثل انتقام)
این فیلم دربارهی مردی نقابدار است که تا انتها به هویتش پی نمیبریم.او از حرف v به عنوان نامش استفاده میکند که حرف اول کلمه victory به معنای پیروزی است.
داستان زمانی آغاز میشود که یک دولت استبدادی بر انگلستان حکومت میکند و این قهرمان نقابدار با نام رمز v،در این ویرانشهر به مخالفت با حکومت میایستد. - Interstellar میان ستارهای ( در میان ستارگان)
در این فیلم به تماشای آینده زمین مینشینیم که در آن محصولات کشاورزی به علت آتشک،خشکسالی،قحطی و… در حال نابودیاند.تنها راهی که برای نجات انسانها وجود دارد سفر میان ستارهای است بلکه بتوان سیارهای پیدا کرد که شرایط مناسبی برای زندگی داشته باشد.
• A Clockwork Orange (پرتقال کوکی)
این فیلم براساس داستان کوتاهی با همین نام ساخته شده و در مورد رئیس یک گروه خلافکار است که دست به قانون شکنی میزنند.فیلم دربارهی اعمال مجرمانهی رئیس این گروه خلافکار و شرطی شدن روانی او برای اصلاح و بازپروری است.
• Soylent Green (بیسکویت سبز)
در این فیلم افزایش جمعیت و آلودگیهای محیطی سبب مشکلات بسیاری برای ادامه زندگی انسانها شدهاست طوری که با کمبود غذا مواجهاند.شرکتی وظیفه تهیه غذای مصنوعی را برعهده دارد و نام این غذا که از جلبکهای دریایی تهیه شده بیسکویت سبز است.
• Alphaville(آلفاویل)
آلفاویل یک فیلم سیاه و سفید فرانسوی است.در این فیلم مردی به عنوان روزنامهنگار قدم به شهری به نام آلفاویل میگذارد تا پرفسوری را که با کامپیوترهایش این شهر اسرارآمیز و عجیب را اداره میکند به قتل برساند.
خواندن داستانهای پادآرمانشهری چه تاثیری دارد؟
این داستانها معمولاً به خوانندگان احساس ترس،اندوه،نا امیدی و نگرانی دربارهی آینده را منتقل میکنند اما در عین حال امید و تغییر مثبتی در جامعه را به ارمغان میآورند.ادبیات پادآرمانشهری به علت وجود مضامین بزرگ و جسورانهاش و روش پیشگامانهای که در مورد مسائل مختلف نشان میدهد همیشه برای خوانندگان تلنگر و جرقهای در ذهن ایجاد می-کند و ساعتها ذهن را به فکر فرو میبرند.
داستانهای دیستوپیا نقش پررنگی در تحلیل و تبیین مسائل سیاسی،اجتماعی و فرهنگی دارند و خواندنشان سبب تغییر نگرش و اندیشه،افزایش آگاهی و قدرت تحلیل خوانندگان میشود.
باخواندن این داستانها و تماشای فیلمهایی در این زمینه میتوان بهتر درک کرد که چگونه با شرایط نامطلوب،نابرابریها و عوامل تهدید کننده زندگیمان روبه رو شویم تا هیچ گاه زندگی در یک ویرانشهر واقعی را تجربه نکنیم.
حال نوبت شماست؛نام فیلم یا کتاب علمی تخیلی یا فانتزی مورد علاقه شما که یک پادآرمان شهر را به تصویرکشیده چیست؟ چه ویژگی در این آثار باعث شده که دوستش داشته باشید؟
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید